In Leeuwarden vormen twee voormalige kantoorgebouwen van de Postgiro / Postbank / ING een hecht ensemble. Paradoxaal genoeg wordt de eenheid tussen de gebouwen Het Verlaat (1975) en Nijderbij (1982) versterkt doordat ze elkaars inverse zijn. Dit geldt op veel vlakken: bouwmassa, gebouwtypologie, logistieke organisatie, behandeling van de gevels in relatie tot het achterliggende gebruik, constructieprincipe en kleurgebruik / kunsttoepassing. Ik onderzocht de gebouwen in opdracht van eigenaar en ontwikkelaar Reales met het oog op een herbestemming tot woningen.
Het kantorencomplex ligt tussen de Harlingervaart en de Tesselschadestraat, direct ten zuidwesten van de binnenstad van Leeuwarden. Luchtfoto uit 1982. Bron: Historisch Centrum Leeuwarden
Architect Abe Bonnema ontwierp Het Verlaat als een brutalistische, paddenstoelvormige toren met een zeer plastische, verticaal georiënteerde, uitwendige betonconstructie. Dankzij de paddenstoelvorm is het maaiveld vrij indeelbaar. Het naastgelegen Nijderbij is een ontwerp van architect Frans van Gool. Zijn ontwerp betreft een abstract / anoniem aandoend blok, dat zich kenmerkt door spiegelende, gevouwen / gefacetteerde glasvlakken tussen gemetselde uitbouwen. Ook hier is sprake van een schijnbare paradox. Het ‘luchtige’ en opgetilde Het Verlaat oogt richting de voorbijganger statisch en onwrikbaar, terwijl het ‘zware’ en op zijn plaats verankerde Nijderbij juist continu in beweging lijkt.
Bouw van de paddenstoelvormige toren van Bonnema in 1974 en maquettefoto van een kantoorvloer in het gebouw van Van Gool. Bron: Historisch Centrum Leeuwarden
Weerspiegeling van de toren van Bonnema in het dak van een auto in 1975. Bron: Abe Bonnema Stichting
Ondanks een parkeergarage direct onder het maaiveld, maakten gemetselde ‘kraters’ het mogelijk om bomen te kunnen planten rondom het gebouw. Foto’s uit 1975. Bron: Historisch Centrum Leeuwarden
Het Verlaat en Nijderbij zijn karakteristieke en zeer overtuigende uitwerkingen van de werkplektypologieën kern- / cellenkantoor en landschapskantoor / kantoortuin. In Het Verlaat vindt de circulatie plaats in de vierkante kern en een gang daar direct omheen. De kantoorruimten liggen aan de buitengevel. Van Gool draaide dit principe in Nijderbij om. In zijn gebouw bevindt alle circulatie zich langs de buitengevels. Het middengebied is ingericht als kantoortuin.
In alles zijn de beide kantoorgebouwen elkaars tegenpolen. De paddenstoelvormige toren van Bonnema is een sprekend voorbeeld van een kern- / cellenkantoor. Het gebouw van Van Gool is een bijzondere variant van het landschapskantoor / de kantoortuin. Bron: Bouw 1976 en Wonen TABK 1983
